Noorderzon Festival

Op het 33e Noorderzon Festival in het prachtige Noorderplantsoen in Groningen werden bezoekers ook weer getrakteerd op literatuur. Zo bespraken Mensje van Keulen en Janneke van der Horst het dagboek als literair genre en verhaalde Fumiko Miura over culturele misverstanden.

Tekst: Deirdre Enthoven / Foto: Lucas Kemper

Binnenin de Pollux-tent merk je niets van de zomerdip die buiten gaande is en die het festivalterrein in een wat grauw licht plaatst. De art deco spiegeltent met zijn glanzende houten vloer en glas-in-lood-raampjes trekt je meteen in een sfeer van opwinding en verwachting. Veel bezoekers hebben vroegtijdig een stoel gezocht om niets te hoeven missen van Mensje van Keulen die zal worden bevraagd door Janneke van der Horst, ook schrijfster en tevens podcastmaker (De Shitshow: een wekelijkse, licht satirische podcast samen met schrijver en journalist Stéphanie Hoogenberk) over het dagboek als literair genre, naar aanleiding van Moeder en pen, het derde deel van haar memoires dat onlangs verscheen.

Met haar dagboeken had Van Keulen, schrijfster van een groot aantal bekroonde romans, zeker geen literaire aspiraties. “Mijn hart ligt bij fictie”, vertelt ze. “Maar toen ik halverwege de jaren ’70 vastzat in een roman, raadde Heere Heeresma mij aan een dagboek bij te houden om vooral te blijven schrijven. Het bleek verslavend.” Toen zij 60 werd, vroeg haar uitgever of ze niet nog iets speciaals had liggen. Nou, dat had ze; tot 2000 had ze dagboeken bijgehouden. Ze lezen als een roman, blijkt als Van Keulen een stukje voorleest. De zaal grinnikt om het oprecht verontwaardigde geluid over de nieuwe, onuitstaanbare vrouw van haar vader, een rokkenjager, die ze in één, minutenlang durende, zin op fabuleuze wijze neersabelt.

Van der Horst hangt aan Van Keulens lippen, vooral als ze vertelt over het kunstenaarsklimaat en de literaire wereld waarin Van Keulen zich bewoog in die roerige jaren '70. “Jonge mensen van nu kijken er met jaloezie naar, ze hadden graag die wilde periode meegemaakt”, zegt Van der Horst. Van Keulen relativeert het beeld. ‘Sporten, André van Duin, kinderen, alles was burgerlijk. Tegelijkertijd waren de meesten gewoon getrouwd. En het was idioot, zoals wij leefden. We dronken de hele nacht door en stapten vervolgens in de auto naar Zandvoort.”

“Hoe maak je van een dagboek zulke mooie, literaire teksten?” vraagt een man na afloop. “Heb je er veel aan veranderd?” “Bijna niets”, antwoordt Van Keulen. “Alleen waar het dubbelde heb ik iets weggelaten. En als ik niet meer goed kon lezen wat er stond, vatte ik de essentie samen. De rest stond er precies zo.” Het laat maar weer eens zien dat Van Keulen een geboren schrijfster is.

Inmiddels schijnt de zon, loopt het festivalterrein langzaam vol en floepen lichtslingers in de bomen aan. Van de grauwheid eerder die middag is geen sprake meer, Noorderzon bruist.
Cultureel productiehuis Buro05 maakt zich onder leiding van Stefan Nieuwenhuis met de programma’s &Literaturia en &Society hard voor de aanwezigheid van literatuur, polemiek, discussie en lezingen op het festival. “Bijdragen van Het Letterenfonds en van Lira helpen daarbij”, vertelt hij. “Het is heel fijn dat we van Lira Fonds niet alleen financiële steun krijgen maar bovendien de vrijheid in hoe we het programma vormgeven. Ik kan auteurs programmeren om een specifiek boek, maar ook omdat ze met hun werk aansluiten bij een bepaald thema.”

In de kleine, intieme Nova Tent treffen we Fumiko Miura, schrijfster van het boek Polderjapanner waarin zij beschrijft hoe zij zich als Japanse, getrouwd met een Nederlandse man, regelmatig verbaast over hardnekkige misverstanden en cultuurverschillen. “Je kunt maar drie keer per dag genieten van eten, en dan kies je twee keer voor brood met kaas?” begint ze, en heeft meteen de lachers op haar hand. En ook: “Ik genoot altijd van fietsen, maar hier kan dat niet. Ik ben altijd de traagste en hoor de hele tijd een drammerig gebel van iemand die er langs wil.” Ter intermezzo zingt ze een Japans volksliedje terwijl ze zichzelf begeleidt op de shamisen, een traditioneel Japans snaarinstrument.

Na een interview in LINDA in 2020, dat rond de Olympische Spelen in Tokio een editie aan Japan wijdde, werd Miura benaderd door Uitgeverij van Oorschot. “Of ik nog meer te vertellen had? Zo’n kans krijg je maar één keer.” Net als in haar boek fileert ze ook hier op het podium op ontwapenende, vaak hilarische en soms verontwaardigde wijze de Nederlander en ontkracht ze een heel aantal mythes. “Een wildvreemde man vroeg mij of Japanse vrouwen inderdaad onderdanig zijn. Ik was zo boos. Dat vraag je toch niet?!”

Miura beschrijft ook hoe ze in Japan een traditionele Zen-training volgde, waarbij ze uren op haar knieën moest zitten. “Wie bewoog kreeg een klap met een stok op zijn schouder. ‘Zen’ betekent voor mij echt compleet het tegenovergestelde van jullie Westerse definitie: lekker relaxen.” Achter haar verschijnen foto’s van ‘Zen-shampoo met bamboe-extracten' en Boeddhabeelden met korting. Het publiek giert van de lach. “Japan is prachtig maar ook keihard, daar moet je op vakantie gaan, niet werken en wonen”, zegt Miura, en sluit dan af met nog een lied.

Een paar dagen later bericht Stefan Nieuwenhuis dat deze editie van Noorderzon Festival de succesvolste in jaren was, met 140 duizend bezoekers en een bezettingsgraad van 87%. “Dat betekent dat van alle kaartjes 87% was verkocht. En nog leuker: de literaire programma’s zaten daar zelfs boven.